Karolina Lipińska, architektka innowacji, wiceprezeska Energa-Operator, w ramach cyklu „Okiem Eksperta”, przygotowała artykuł poświęcony jednemu z tematów nadchodzącego kongresu EuroPOWER & OZE POWER, który odbędzie się w dniach 6–7 listopada 2025 r. w hotelu The Westin Warsaw w Warszawie. Publikacja stanowi merytoryczne wprowadzenie do dyskusji, które wybrzmieją podczas wydarzenia.
Artykuł podejmuje tematy:
- Zarządzanie popytem na energię elektryczną i sterowanie mocą z perspektywy operatorów systemów dystrybucyjnych staje się jednym z filarów transformacji sektora elektroenergetycznego — zwiększając elastyczność, stabilność dostaw i efektywność wykorzystania infrastruktury.
- Operatorzy OSD wdrażają inteligentne systemy pomiarowe, cyfrowe platformy analityczne i dynamiczne taryfy wspierające odbiorców w świadomym planowaniu zużycia energii – co przekłada się na lepsze dopasowanie zapotrzebowania do zmiennej generacji z OZE.
- Rozwój taryf dedykowanych „zielonym strefom ekonomicznym” oraz potrzeba nowego, sprawiedliwego modelu finansowania sieci — uwzględniającego wszystkich uczestników rynku — to fundament efektywnej integracji OZE i dalszego rozwoju infrastruktury.
~~~
Transformacja sektora elektroenergetycznego nie przypomina już spokojnej ewolucji — to dynamiczny taniec technologii, regulacji i oczekiwań społecznych. Dla operatorów systemów dystrybucyjnych, takich jak Energa-Operator, każdy ruch na rynku energii, każda decyzja inwestycyjna z sektora prywatnego, każda zmiana zachowań odbiorców i wytwórców — odbija się w naszej sieci jak w lustrze. To właśnie w tym odbiciu widać, jak zarządzanie popytem na energię elektryczną i sterowanie mocą w sieci elektroenergetycznej, w zależności od ilości produkcji OZE, staje się kluczowym elementem transformacji energetycznej.
Świadome zarządzanie popytem na energię elektryczną i sterowanie mocą z perspektywy operatorów systemów dystrybucyjnych staje się jednym z kluczowych elementów transformacji polskiego sektora elektroenergetycznego. Działania te mają na celu nie tylko optymalizację wykorzystania energii przez odbiorców końcowych przy aktywnym współudziale OSD, lecz również zwiększenie elastyczności całego systemu elektroenergetycznego, poprawę stabilności dostaw oraz ograniczenie kosztów operacyjnych i inwestycyjnych. OSD mogą zarządzać wykorzystaniem energii uzyskując możliwość wpływania na poziom i czas zużycia energii przez odbiorców np. poprzez ofertę taryfową. Spółka dystrybucyjna istotnie wspiera odbiorców świadomie zarządzających profilem zużycia energii. Przekłada się to na poprawę krzywej zapotrzebowania na moc oraz na efektywniejsze wykorzystanie dostępnej infrastruktury sieciowej. Poprzez takie działania można redukować m.in. szczyty zapotrzebowania, poprawiać jakość dostaw energii, a także wspierać wyższy udział odnawialnych źródeł energii poprzez lepsze dostosowanie zapotrzebowania do trudno prognozowalnej produkcji energii z odnawialnych źródeł.
W praktyce OSD stosują wiele nowoczesnych narzędzi do zarządzania mocą i jej przepływem, w tym systemy inteligentnego pomiaru i komunikacji jak smart metering, programy zachęcające odbiorców do elastycznego dostosowania zużycia w zamian za korzyści, a także oprogramowanie oparte na uczeniu maszynowym i analizach predykcyjnych. Wszystkie te narzędzia pozwalają prognozować zużycie i elastyczność popytu w czasie rzeczywistym. Stosowane są i rozwijane systemy automatyki i sterowania obciążeniem oraz prowadzone kampanie edukacyjne w zakresie optymalizacji zużycia energii. Szczególnie te ostatnie, choć często ustępują kilometrom zbudowanej czy zmodernizowanej sieci, będą stanowiły o sukcesie jej efektywnego wykorzystania. Budowa świadomości klientów indywidualnych, firm czy instytucji jest absolutnym priorytetem w decentralizującym się systemie elektroenergetycznym, co możemy obserwować jako uczestnicy, a niekiedy kreatorzy tego procesu. Musimy zmienić mentalność i głęboko zakorzenione przyzwyczajenia w zakresie korzystania z energii.
Dla Energa-Operator świadome zarządzanie popytem jest szczególnie istotne w kontekście rosnącego udziału pogodo zależnych OZE jak i wyzwań związanych z bezpieczeństwem i niezawodnością dostaw energii czy zapewnieniem wymaganego poziomu mocy umownej przy spełnieniu parametrów jakościowych energii elektrycznej. Właściwa metodologia zarządzania tym procesem pozwala na zwiększenie elastyczności i płynności funkcjonowania sieci dystrybucyjnej, optymalizowanie konieczności kosztownej rozbudowy infrastruktury sieciowej, a także na poprawę bezpieczeństwa energetycznego oraz bardziej efektywną integrację nowych odbiorców o zmiennym profilu zużycia energii elektrycznej.
Niewątpliwie ważnym aspektem skutecznego zarządzania przepływami energii jest także system taryfowy oferowany przez Energa-Operator. Analizowane są i wprowadzane nowe grupy taryfowe, szczególnie dedykowane odbiorcom korzystającym z energii pochodzącej z OZE, co promuje lokalne wykorzystanie zielonej energii i zwiększa elastyczność odbioru. Zaobserwować już można wzrost liczby odbiorców korzystających z taryf dynamicznych, które są dobrze przyjmowane przez rynek. Taryfy sprzyjają świadomemu planowaniu swojego indywidualnego profilu zużycia energii, kierując się impulsami ekonomicznymi. Już dziś w taryfie wspierającej aktywnych odbiorców, wprowadzonej przez Energa-Operator zaledwie kilka miesięcy temu, rozliczanych jest blisko 1000 punktów poboru energii elektrycznej.
Niezbędnym jest, aby powstały taryfy zachęcające potencjalnych inwestorów do lokacji w tzw. zielonych strefach ekonomicznych, które powstają w regionach o dużym potencjale OZE, na przykład na północy Polski. Taryfy te powinny zachęcać do poboru energii w okresach zwiększonej generacji ze źródeł odnawialnych. Powinno to skutkować niższymi kosztami dystrybucji i mniejszymi stratami przesyłowymi, a w efekcie przyjaznymi warunkami cenowymi, sprawiedliwie „rozłożonymi” na obszarze całego kraju. Podobnie, konieczne jest powstawanie obszarów strategicznej interwencji „nieobojętnych” na bliskość generacji OZE czy dedykowanych okręgów przemysłowych o dużym zapotrzebowaniu na zieloną energię. Zapewnienie odbioru zielonej energii ”za płotem” farm wiatrowych i fotowoltaicznych jest naturalnym kierunkiem tworzenia lokalnych obszarów bilansowania.
Energa-Operator podejmuje również starania w celu optymalizacji wykorzystania istniejącej infrastruktury za pomocą cyfrowych i inteligentnych metod zarządzania siecią. Istotnym postulatem jest wprowadzenie prawnych możliwości zawierania elastycznych umów przyłączeniowych, co umożliwi zwiększenie liczby przyłączonych źródeł, w tym tych w pełni prognozowalnych, niezbędnych do zagwarantowania bezpieczeństwa pracy Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE). Rosnące znaczenie prosumenckiego modelu, polegającego na łączeniu produkcji i konsumpcji energii po stronie odbiorcy, wymaga jednak nowego podejścia do finansowania sieci dystrybucyjnej, który obecnie opiera się głównie na wolumenie dystrybuowanej energii. Wydaje się w dalszej perspektywie słusznym i koniecznym kierunkiem wprowadzenie bardziej sprawiedliwych zasad partycypacji w kosztach funkcjonowania systemu przez wszystkich jej użytkowników — zarówno odbiorców, jak i wytwórców energii, których przyłączenie do sieci pociąga za sobą koszty eksploatacji i amortyzacji infrastruktury. Obecny model powstawał kilkadziesiąt lat temu w zupełnie w innych realiach funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, dlatego przy tak postępującej transformacji energetycznej zagubił on swój sens ale i staje się powoli systemem niesprawiedliwym w którym koszty jego funkcjonowania ponoszą głównie najsłabsi a obciążenia związane z utrzymaniem sieci elektroenergetycznej nie są rozłożone równomiernie na terenie kraju. Z takiej perspektywy, warto także promować m. in. model magazynowania energii w ramach trudno prognozowalnych instalacji wytwórczych, co zmniejszy konieczność nierynkowego redysponowania instalacji OZE i w konsekwencji znacząco przyczyni się do poprawy bezpieczeństwa funkcjonowania KSE. Dzięki takim działaniom mogą powstawać strefy zwiększonego poboru energii z OZE, w bezpośrednim sąsiedztwie źródeł OZE, z preferencjami taryfowymi i lokalizacyjnymi dla inwestorów.
Konkludując, realne wpieranie działań związanych z zarządzaniem popytem na energię elektryczną to nie tylko kwestia techniczna, lecz także społeczna i ekonomiczna, wymagająca kompleksowego podejścia systemowego. To potrzeba rozmowy przy jednym stole przedstawicieli wszystkich „graczy” na rynku energii: operatorów, przedsiębiorstw z obszaru ciepłownictwa, energetyki zawodowej i przemysłowej, samorządów, inwestorów, społeczności energetycznych, NGOs czy instytucji finansujących. Stworzenie stałej platformy dialogu i wymiany wiedzy między tymi uczestnikami jest niezbędne w celu wspólnego wypracowania efektywnych i praktycznych rozwiązań, kompleksowo wspierających transformację energetyczną w Polsce, w tym realizację celów klimatycznych, rozwój OZE, sieci i integrację sektorów, podniesie efektywność działań. Ten system naczyń połączonych nie powinien już dłużej funkcjonować w odrębnych „menzurkach”.
dr Karolina Lipińska, architektka innowacji, wiceprezeska Energa-Operator