Inwestycje w przyszłość – finansowanie transformacji energetycznej i rozwoju zielonych technologii

Prezentujemy pierwszego laureata akcji “Idee Liderów Przyszłości”! Specjalnie dla EuroPOWER & OZE POWER Michał Przygoda z Uniwersytetu WSB Merito w Szczecinie przygotował tekst Inwestycje w przyszłość – finansowanie transformacji energetycznej i rozwoju zielonych technologii i tym samym jako pierwszy otrzymał zaproszenie na nasz kongres, który odbędzie się 3-4 kwietnia 2025 roku. Zachęcamy do lektury!

***

Streszczenie: Artykuł analizuje mechanizmy finansowania transformacji energetycznej w Polsce, koncentrując się na krajowych i unijnych źródłach wsparcia dla odnawialnych źródeł energii, efektywności energetycznej i nowych technologii. Omówiono strategię PEP2040 oraz znaczenie energetyki rozproszonej i obywatelskiej w kontekście dekarbonizacji gospodarki. Przedstawiono także wpływ transformacji na rozwój gospodarczy, rynek pracy oraz poprawę jakości życia społeczeństwa. Artykuł opiera się na analizie dokumentów strategicznych (PEP2040, Strategia rozwoju energetyki rozproszonej, Fundusz Sprawiedliwej Transformacji) oraz raportów organizacji międzynarodowych (IEA, Komisja Europejska), a także na przeglądzie literatury dotyczącej wpływu zielonych technologii na gospodarkę i społeczeństwo.

Summary: The article analyzes the mechanisms of financing the energy transition in Poland, with a focus on national and EU funding sources for renewable energy, energy efficiency, and new technologies. It discusses the PEP2040 strategy and the importance of distributed and community energy in the context of the economy’s decarbonization. The article also examines the impact of the transition on economic development, the labor market, and the improvement of society’s quality of life. The analysis is based on strategic documents (PEP2040, Strategy for the Development of Distributed Energy, Just Transition Fund), reports from international organizations (IEA, European Commission), as well as a review of literature addressing the impact of green technologies on the economy and society.

Słowa kluczowe: transformacja energetyczna, finansowanie zielonych technologii, OZE, PEP2040, neutralność klimatyczna.

Key words: energy transition, green technology financing, renewable energy sources (RES), PEP2040, climate neutrality.

Transformacja energetyczna w Polsce stanowi nie tylko realizację zobowiązań wynikających z członkostwa w Unii Europejskiej oraz implementacji polityki klimatyczno-energetycznej Wspólnoty¹, lecz także kluczowy element długoterminowej strategii rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Fundamentem tego procesu jest przyjęta przez Radę Ministrów „Polityka energetyczna Polski do 2040 r.” (PEP2040)², będąca jednym z dziewięciu dokumentów strategicznych składających się na „Strategię na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju”³. Dokument ten wyznacza zarówno cele i priorytety transformacji sektora energetycznego, jak i wskazuje narzędzia oraz mechanizmy ich realizacji w perspektywie dwóch kolejnych dekad. Zgodnie z założeniami PEP2040, fundamentem nowego modelu energetycznego stanie się stopniowe odejście od wysokoemisyjnych paliw kopalnych na rzecz odnawialnych źródeł energii oraz technologii niskoemisyjnych, co ma docelowo zapewnić poprawę bezpieczeństwa energetycznego, wzmocnienie konkurencyjności gospodarki oraz poprawę jakości życia obywateli⁴.

Strategia ta opiera się na trzech filarach:
• sprawiedliwej transformacji, mającej na celu minimalizację kosztów społecznych i gospodarczych, szczególnie w regionach pogórniczych i wśród grup zawodowych najbardziej dotkniętych transformacją;
• zeroemisyjnym systemie energetycznym, obejmującym rozwój odnawialnych źródeł energii, morskiej energetyki wiatrowej oraz energetyki jądrowej, które mają stać się nowymi strategicznymi gałęziami polskiej gospodarki;
• oraz poprawie jakości powietrza, realizowanej m.in. poprzez ograniczanie niskiej emisji, rozwój czystego ciepłownictwa i niskoemisyjnego transportu⁵.

Istotną funkcją PEP2040 jest także integracja krajowych działań z mechanizmami wsparcia finansowego dostępnymi w ramach polityki spójności oraz instrumentów unijnych, takich jak Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji⁶ czy Krajowy Plan Odbudowy⁷, co czyni ją dokumentem o strategicznym znaczeniu dla programowania i ukierunkowania zarówno środków krajowych, jak i zagranicznych. Według raportu IEA (2020), globalne inwestycje w transformację energetyczną osiągnęły w 2020 r. poziom 500 miliardów dolarów, z czego 300 miliardów dolarów przeznaczono na rozwój odnawialnych źródeł energii. Dane te pokazują, że transformacja sektora energetycznego stanowi jedno z największych wyzwań inwestycyjnych na świecie, a Polska, jako część jednolitego rynku unijnego, jest beneficjentem zarówno europejskich, jak i globalnych trendów w tym obszarze⁸.

Z perspektywy bezpieczeństwa energetycznego PEP2040 wskazuje na konieczność stopniowej dywersyfikacji struktury wytwarzania energii. Kluczową rolę w nowym modelu odegrają zeroemisyjne źródła energii, które mają odpowiadać za ponad połowę mocy zainstalowanej w 2040 r., przy czym filarami tej transformacji będą rozwój morskiej energetyki wiatrowej oraz budowa pierwszej w Polsce elektrowni jądrowej. Zgodnie z PEP2040, do 2040 roku w Polsce powstanie 11 GW mocy zainstalowanej w morskiej energetyce wiatrowej, co wygeneruje ponad 70 tysięcy nowych miejsc pracy, zarówno w sektorze budowy i eksploatacji farm wiatrowych, jak i w powiązanych sektorach przemysłowych i usługowych. Te dwa strategiczne projekty mają nie tylko zapewnić stabilność dostaw energii, ale także stymulować rozwój nowych gałęzi przemysłu, tworzenie wysoko wyspecjalizowanych miejsc pracy i rozwój krajowych kompetencji technologicznych.

Integralnym elementem krajowej transformacji energetycznej, komplementarnym wobec rozwoju wielkoskalowych źródeł zeroemisyjnych, jest rozwój energetyki rozproszonej i obywatelskiej, opartej na lokalnym kapitale, inicjatywach społecznych oraz aktywnym zaangażowaniu prosumentów. Zgodnie z „Strategią rozwoju energetyki rozproszonej w Polsce”, przyjętą przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska, energetyka rozproszona stanowi jeden z kluczowych kierunków modernizacji krajowego sektora energetycznego, odpowiadający na rosnące potrzeby decentralizacji wytwarzania energii, zwiększania elastyczności systemu elektroenergetycznego oraz budowania lokalnych łańcuchów wartości⁹.

Strategia ta definiuje energetykę rozproszoną jako zespół lokalnych źródeł energii – głównie odnawialnych – wytwarzających energię na potrzeby własne lub lokalnych odbiorców, przy zachowaniu istotnej roli prosumentów, spółdzielni energetycznych i klastrów energii. Kluczowym założeniem jest budowa modelu energetyki obywatelskiej, w którym odbiorcy energii stają się jednocześnie jej wytwórcami, aktywnie uczestnicząc w procesach bilansowania lokalnych systemów energetycznych. Tego rodzaju model sprzyja demokratyzacji energetyki, zwiększając społeczną akceptację dla transformacji energetycznej i angażując lokalne społeczności w procesy inwestycyjne i zarządcze¹⁰.

W kontekście krajowych uwarunkowań, energetyka rozproszona postrzegana jest nie tylko jako narzędzie wspierające transformację energetyczną, ale także jako element wzmacniający lokalną gospodarkę, przyczyniający się do tworzenia nowych miejsc pracy, wspierania lokalnych dostawców technologii i usług oraz zwiększania niezależności energetycznej poszczególnych regionów. Ponadto, energetyka rozproszona pełni istotną rolę w poprawie bezpieczeństwa dostaw energii, ograniczając ryzyko związane z awariami w systemie przesyłowym i dystrybucyjnym oraz zwiększając odporność systemu energetycznego na kryzysy geopolityczne i ekstremalne zjawiska pogodowe¹¹.

Zgodnie z założeniami „Strategii rozwoju energetyki rozproszonej”, rozwój tej formy wytwarzania energii będzie wspierany zarówno poprzez instrumenty legislacyjne i regulacyjne, jak i mechanizmy finansowe, w tym środki z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, Krajowego Planu Odbudowy, a także funduszy krajowych i regionalnych, w szczególności kierowanych do obszarów wiejskich i mniejszych ośrodków miejskich¹². Budowa lokalnych ekosystemów energetycznych opartych na współpracy samorządów, przedsiębiorstw i społeczności lokalnych została wskazana jako jeden z kluczowych kierunków rozwojowych na najbliższe dekady¹³.

Jednocześnie transformacja energetyczna w Polsce otwiera nowe możliwości dla rozwoju gospodarczego i wzmacniania pozycji konkurencyjnej kraju. W dobie globalnej rywalizacji technologicznej inwestycje w innowacyjne technologie energetyczne – obejmujące zaawansowaną fotowoltaikę, nową generację energetyki wiatrowej, rozwój technologii magazynowania energii, zielony wodór oraz cyfryzację zarządzania popytem na energię – stanowią kluczowy czynnik przewagi konkurencyjnej polskich przedsiębiorstw zarówno na jednolitym rynku europejskim, jak i w wymiarze globalnym. Wdrożenie modelu gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) oraz wspieranie zielonych innowacji sprzyjają dywersyfikacji struktury gospodarki, przyciąganiu inwestycji zagranicznych oraz zwiększeniu zdolności eksportowej polskiego sektora technologii energetycznych. Rozwój tych obszarów, wspierany zarówno przez instrumenty finansowe na poziomie krajowym, jak i środki unijne, wpisuje się w strategiczne priorytety transformacji energetycznej jako procesu warunkującego długoterminową konkurencyjność polskiej gospodarki.

Co istotne, transformacja energetyczna ma również bezpośredni wpływ na jakość życia społeczeństwa oraz przyszłych pokoleń. Nie sprowadza się jedynie do aspektów gospodarczych czy technologicznych, ale dotyka także kwestii zdrowotnych, społecznych i środowiskowych. Redukcja emisji gazów cieplarnianych, poprawa jakości powietrza, ograniczenie presji na zasoby wodne i gruntowe oraz ochrona bioróżnorodności stanowią jedne z kluczowych korzyści wynikających z wdrażania polityki dekarbonizacyjnej i zwiększania udziału odnawialnych źródeł energii w krajowym miksie energetycznym¹⁴. Jednocześnie wdrażanie programów wsparcia dla prosumentów, rozwój energetyki obywatelskiej i społecznościowej, a także inwestycje w poprawę efektywności energetycznej budynków i systemów transportowych przyczyniają się do ograniczania ubóstwa energetycznego oraz poprawy ogólnych warunków życia społeczeństwa. Ostatecznie, transformacja energetyczna powinna być postrzegana nie tylko jako wyzwanie o charakterze technologicznym i ekonomicznym, ale także jako proces umożliwiający budowę zrównoważonego, nowoczesnego i odpornego systemu gospodarczego oraz społecznego¹⁵.

Michał Przygoda

Literatura

1. Chmiel T., Curkowski A., Worek B., Strategia rozwoju energetyki rozproszonej w Polsce do 2040 roku, Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Warszawa 2022.
2. Hetmański M., Kupiec B., Zygmuntowski J.J., Zielony renesans. Samorządowy podręcznik transformacji energetycznej, Stowarzyszenie Energii Miast, Warszawa 2019.
3. Mataczyńska E., Lokalna społeczność energetyczna w Pakiecie zimowym – możliwości implementacji w Polsce, „Analiza IPE” nr 3/2017.
4. Ministerstwo Rozwoju, Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), Warszawa 2017.
5. Worek B., Kocór M., Micek D., Lisek K., Szczucka A., Społeczny wymiar rozwoju energetyki rozproszonej w Polsce – kluczowe czynniki i wyzwania, „Energetyka Rozproszona”, zeszyt 5–6, 2021.

Akty prawne

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (Dz. U. UE. L. z 2018 r. Nr 328, str. 82 z późn. zm.).
2. Obwieszczenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 2 marca 2021 r. w sprawie polityki energetycznej państwa do 2040 r. (M.P. 2021 poz. 264).

Netografia

1. https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/214/fundusz-na-rzecz-sprawiedliwej-transformacji [dostęp: 05.03.2025 r.].
2. https://www.gov.pl/web/klimat/polityka-energetyczna-polski [dostęp: 05.03.2025 r.].
3. https://www.gov.pl/web/oecd/iea-world-energy-outlook-2020–podsumowanie [dostęp: 05.03.2025 r.].
4. https://www.gov.pl/web/rolnictwo/-program-rozwoju-obszarow-wiejskich-2014-2020-prow-2014-2020 [dostęp: 05.03.2025 r.].
5. https://www.kpo.gov.pl/?utm_campaign=s_kpo&utm_source=search&utm_medium=cpc&keyword=Krajowy%20Plan%20Odbudowy&utm_id=21817566663&creative=717777909056&placement=&gad_source=1&gclid=CjwKCAiAiaC-BhBEEiwAjY99qHuSmVh8054Lzl8j3EovnGis3VZilUiTeSwWLX0wm5CIZNM2pac29RoCUWwQAvD_BwE [dostęp: 05.03.2025 r.].
6. https://www.instytutpe.pl/wp-content/uploads/2016/01/Lokalna-spo%C5%82eczno%C5%9B%C4%87-energetyczna-w-Pakiecie-Zimowym-mo%C5%BCliwo%C5%9Bci-implementacji-w-Polsce.pdf [dostęp: 05.03.2025 r.].

¹Jedną z najważniejszych dyrektyw w tym obszarze, bezpośrednio dotyczących transformacji energetycznej i polityki klimatyczno-energetycznej, jest tzw. „Dyrektywa RED II”. Zob. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (Dz. U. UE. L. z 2018 r. Nr 328, str. 82 z późn. zm.).
²Obwieszczenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 2 marca 2021 r. w sprawie polityki energetycznej państwa do 2040 r. (M.P. 2021 poz. 264).
³Ministerstwo Rozwoju, Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), Warszawa 2017.
⁴Zob. https://www.gov.pl/web/klimat/polityka-energetyczna-polski [dostęp na dzień: 05.03.2025 r.].
⁵Ibidem.
⁶https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/214/fundusz-na-rzecz-sprawiedliwej-transformacji [dostęp na dzień: 05.03.2025 r.].
⁷https://www.kpo.gov.pl/?utm_campaign=s_kpo&utm_source=search&utm_medium=cpc&keyword=Krajowy
%20Plan%20Odbudowy&utm_id=21817566663&creative=717777909056&placement=&gad_source=1&gclid=CjwKCAiAiaC-BhBEEiwAjY99qHuSmVh8054Lzl8j3EovnGis3VZilUiTeSwWLX0wm5CIZNM2pac29RoCU
WwQAvD_BwE [dostęp na dzień: 05.03.2025 r.].
⁸https://www.gov.pl/web/oecd/iea-world-energy-outlook-2020–podsumowanie [dostęp na dzień: 05.03.2025r.].
⁹T. Chmiel, A. Curkowski, B. Worek, Strategia rozwoju energetyki rozproszonej w Polsce do 2040 roku, Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Warszawa 2022, https://www.gov.pl/web/klimat/strategia-rozwoju-energetyki-rozproszonej2 [dostęp na dzień: 05.03.2025r.].
¹⁰Ibidem.
¹¹B. Worek, M. Kocór, D. Micek, K. Lisek, A. Szczucka, Społeczny wymiar rozwoju energetyki rozproszonej w Polsce – kluczowe czynniki i wyzwania, „Energetyka Rozproszona”, zeszyt 5–6, 2021, s. 106 i n.
¹²Przykładowy fundusz o zasięgu regionalnym to „Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020 (PROW 2014-2020)”, zob. https://www.gov.pl/web/rolnictwo/-program-rozwoju-obszarow-wiejskich-2014-2020-prow-2014-2020 [dostęp na dzień: 05.03.2025 r.]. Obecnie trwa proces przygotowywania nowego PROW na lata 2023-2027, podstawowe informacje i dokumenty dla PROW 2014-2020 nadal obowiązują w okresie przejściowym.
¹³B. Worek, M. Kocór, D. Micek, K. Lisek, A. Szczucka, Społeczny…, dz. cyt., s. 108.
¹⁴M. Hetmański, B. Kupiec, J.J. Zygmuntowski, Zielony renesans. Samorządowy podręcznik transformacji energetycznej, Stowarzyszenie Energii Miast, Warszawa 2019, s. 18.
¹⁵E. Mataczyńska, Lokalna społeczność energetyczna w Pakiecie zimowym – możliwości implementacji w Polsce, „Analiza IPE” nr 3/2017, dostęp: https://www.instytutpe.pl/wp-content/uploads/2016/01/Lokalna-spo%C5%82eczno%C5%9B%C4%87-energetyczna-w-Pakiecie-Zimowym-mo%C5%BCliwo%C5%9Bci-implementacji-w-Polsce.pdf [dostęp: 05.03.2025 r.].